AVM Kaç Yılında Kuruldu? Tüketimin Tapınakları ve Siyasetin Görünmeyen Mimarisi
Bir siyaset bilimci olarak, gücün nerede üretildiğini ve nasıl dağıtıldığını anlamaya çalışırken, bazen parlamentolardan çok alışveriş merkezlerine bakarım. Çünkü modern çağın iktidar alanı artık yalnızca meclis binalarında değil, AVM koridorlarında şekilleniyor. “AVM kaç yılında kuruldu?” sorusu ilk bakışta tarihsel bir merak gibi görünse de, aslında çağdaş toplumun iktidar-toplum-tüketim üçgenini anlamak için mükemmel bir çıkış noktasıdır.
AVM’nin Doğuşu: Modernitenin Yeni Vatandaşlık Alanı
Dünyanın ilk modern alışveriş merkezi olarak kabul edilen Southdale Center, 1956 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde açıldı. Fakat bu tarih, yalnızca mimari bir yeniliği değil; kapitalizmin kamusal alanı dönüştürme sürecini başlattı. AVM’ler, modern yurttaşın kimliğini yeniden şekillendiren mekânlardı.
Geleneksel kent meydanlarının yerini alan bu devasa yapılar, bireyi kamusal alandan çekip tüketim merkezli bir özel alana taşıdı. Artık vatandaş değil, “tüketici” ön plandaydı. Siyaset bilimi açısından bu, iktidarın mekânsal dönüşümüdür — yani gücün, agora’dan alışveriş merkezine taşınması.
Peki, demokrasi AVM’de nasıl yaşar? Ya da daha doğru bir soruyla: Tüketimle çevrili bir birey, hâlâ kamusal bir özne midir?
İktidarın Yeni Mekânı: Tüketim Üzerinden Hegemonya
AVM’lerin yükselişi, 20. yüzyılın ikinci yarısında neoliberal politikaların güç kazanmasıyla hızlandı. Devletler, kamusal alanları küçültürken özel sermaye devasa yapılarla şehir merkezlerini kuşattı. Artık güç, yalnızca siyasi iktidarın elinde değil; ekonomik iktidarın mekânsal temsilinde toplanıyordu.
Bir alışveriş merkezine girdiğinizde farkında olmadan bir ideolojik düzene adım atarsınız: Güvenlik kontrolünden geçersiniz, belirli saatlerde “hizmet” alabilirsiniz, davranışlarınız gözetlenir. Bu, Michel Foucault’nun “disiplin toplumu” kavramının ticari versiyonudur. AVM, hem tüketim alanıdır hem de denetim alanı.
Kısacası, “AVM kaç yılında kuruldu?” sorusunun cevabı sadece bir yıl değildir — o, yurttaşın özne olmaktan çıkarılıp tüketiciye dönüştüğü dönemin sembolüdür.
Erkeklerin Stratejik Gücü, Kadınların Katılımcı Alanı
AVM’ler, toplumsal cinsiyet rolleri açısından da iktidarın ilginç bir yansımasını taşır.
Erkekler için bu mekânlar, sermayenin gücünü sergilediği, stratejik yatırımların ve kapitalin yönlendirilmesinin alanıdır. Bir yatırımcı ya da iş insanı için AVM, ekonomik bir kale gibidir; güç ve statünün somut göstergesidir.
Kadınlar açısından ise AVM’ler, uzun yıllar boyunca dışlandıkları kamusal alanın yeniden tanımlanmış bir versiyonudur. AVM koridorları, kadınların sosyal olarak görünür olabildiği, güvenli sayılan, ama aynı zamanda sınırları belirlenmiş alanlardır.
Bu çelişki siyasal bir gerçeği açığa çıkarır: Erkek egemen sistemler, kadınlara özgürlük değil; kontrol edilmiş görünürlük sunar.
AVM bu denklemin mekânsal karşılığıdır. Kadın oradadır, ama o alanın kurallarını belirleyen hâlâ erkek sermaye düzenidir.
İdeoloji, Tüketim ve Yurttaşlık
Bir siyaset bilimci için AVM, neoliberal ideolojinin laboratuvarıdır. Burada yurttaş, karar verme süreçlerinden koparılmıştır. Onun yerine, seçim hakkı “hangi markayı tercih edeceğine” indirgenmiştir. Bu, demokrasinin en yumuşak biçimde pazarlanmış hâlidir.
“Tüketiyorum, öyleyse varım.” mottosu, yurttaşlığın yeni tanımı haline gelir. Devletin sosyal sorumlulukları azalırken, AVM’ler birer “sosyal alan” gibi gösterilir. Kreşler, sinemalar, kültürel etkinlikler… Ama bunların hepsi, birer tüketim aracıyla çevrilidir.
Bu durumda şu soruyu sormak gerekir: “AVM, gerçekten kamusal bir alan mıdır, yoksa özgürlüğün ticari illüzyonu mu?”
Sonuç: AVM’nin Kuruluşu Bir Tarih Değil, Bir Dönüşümdür
AVM’ler 1950’lerde doğdu, ama asıl yükselişini 1990’ların neoliberal dalgasında yaşadı. Bugün her şehirde birden fazla AVM olması, yalnızca ekonomik bir tercih değil; bir siyasal düzen stratejisidir. Çünkü kontrol, artık fikirlerle değil; alışkanlıklarla sağlanıyor.
Günümüz yurttaşı artık sokakta değil, AVM’nin iklimlendirilmiş atmosferinde yaşıyor. Ve belki de asıl mesele şu: Devlet mi vatandaşı şekillendiriyor, yoksa tüketim kültürü mü demokrasiyi?
“AVM kaç yılında kuruldu?” sorusu, tarihsel bir meraktan çok daha fazlasıdır. O, modern toplumun aynasıdır — ışıkları hiç sönmeyen, ama bazen gökyüzünü unutturan bir ayna.
#SiyasetBilimi #Neoliberalizm #TüketimKültürü #ToplumsalCinsiyet #KentselDönüşüm